Φυλακές Βαρυποινιτών Παλαμηδίου: Ιστορία και Πολιτιστική Κληρονομιά
Τα κάστρα και οι φυλακές, όπως το Παλαμήδι, αποπνέουν μια ατμόσφαιρα πόνου και προδοσίας. Εδώ, αποσωληνώνονται οι καταδικασμένοι, οι βαρυποινίτες υποχρεωμένοι να ζουν μέσα σε απομόνωση. Ανάμεσά τους είναι και οι συνταγματικές παρανομίες, όπως αυτές που διακατέχουν τη ζωή μου, με τον άντρα μου πίσω από τα σίδερα, ζωντανός αλλά χαμένος.
Τα Ιστορικά Υπόβαθρα του Παλαμηδιού
Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, το Κάστρο του Παλαμηδίου μετατράπηκε στις πρώτες φυλακές της περιοχής. Η ακριβής ημερομηνία έναρξης της λειτουργίας των φυλακών δεν είναι γνωστή, αλλά οι πληροφορίες δηλώνουν ότι οι βαρυποινίτες εγκλείονται στον προμαχώνα του Μιλτιάδη, ενώ οι φυλακισμένοι με μικρότερες ποινές κρατούνται στον Άγιο Ανδρέα. Επίσης, μια έκθεση του 1830 αναδεικνύει την ανάγκη για ελάχιστα ενδύματα για τους φυλακισμένους, τις ανακοινώσεις των οποίων γίνονται μέσω της επί του Δικαίου Γραμματείας.
Μια απόφαση της Γερουσίας τον Δεκέμβριο του 1830 πρότεινε τη διαίρεση των φυλακών σε τρία τμήματα: για τους χρηματικώς ωφειλέτες, για δίκες εγκλημάτων και για τους παραβατικούς. Αναγνωρίζεται επιπλέον ότι κάθε φυλακή θα έχει αίθουσες εργασία για τους κρατούμενους.
Θανάσιμες Εκτελέσεις και Κρίσεις
Στον Μάιο του 1833, σημειώνεται η πρώτη θανατική εκτέλεση με τη χρήση της γκιλοτίνας στην Πρόνοια, όπου εκτελέστηκε ο ληστής Γεώργιος Μητρομαργαρίτης. Το αποτρόπαιο θέαμα προκάλεσε σοβαρές αντιδράσεις από τους παρακολουθούντες, γεγονός που οδήγησε στην απόφαση οι εκτελέσεις να μεταφερθούν στο «Αλωνάκι» εντός του κάστρου.
Η καστρονησίδα Μπούρτζι από τα τέλη του 1833 χρησιμοποιείται ως τόπος διαμονής των δημίων. Οι δήμιοι, συχνά φυλακισμένοι καταδικασμένοι σε θάνατο, μπόρεσαν να αποφύγουν την εκτέλεση αυτής της ποινής, που αποτελεί μια σημαντική πτυχή της ιστορίας των φυλακών.
Τον Μάιο του 1834, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης συλλαμβάνεται και οδηγήθηκε στις φυλακές Παλαμηδίου, παραμένοντας εκεί για 11 μήνες. Ο Γκέοργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ, επικεφαλής της Δικαιοσύνης, επισκέφθηκε τις φυλακές το 1835 και ανέφερε τη τραγική κατάσταση που επικρατούσε, με τους κρατούμενους να βρίσκονται μέσα σε βρώμικους υπονόμους.
Η Πολιτική και Κοινωνική Διαπίστωση
Οι περιγραφές της εποχής, όπως αυτές του 1847, απεικονίζουν την κατάσταση των φυλακών απερίγραπτη. Ο κόσμος αντιμετωπίζει τις φυλακές ως εγκαταστάσεις στέρησης της ελευθερίας, όπου οι άνθρωποι ζουν σε αθλιότητα και απελπισία. Αναφέρονται εκτενώς οι συνθήκες κράτησης, και η κριτική προς τους εισαγγελείς και τη δικαιοσύνη είναι θλιβερή.
Η επίσκεψη του Ερρίκου Σλήμαν το 1868 σκιαγραφεί μια εικόνα αναλγησίας και τραγικότητας που σφραγίζει τη ζωή των κρατουμένων. Ένας άγνωστος συγγραφέας, το 1890, αναφέρεται στην κατάσταση των φυλακισμένων μέσα σε ένα παλιό βενετσιάνικο κάστρο, περιγράφοντας τις συνθήκες του εγκλεισμού τους με αφοπλιστική ειλικρίνεια.
Καταγραφή της Απώλειας και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Στον τοπικό τύπο του 1888 καταγράφεται ο αριθμός των φυλακισμένων, με τους βαρυποινίτες στον προμαχώνα Μιλτιάδη να φτάνουν τους 123. Το 1890 η πόλη ορίστηκε ως αποκλειστικός τόπος εκτέλεσης με γκιλοτίνα, και το 1913 η λειτουργία της λαιμητόμου σταμάτησε.
Σύντομα, οι φυλακές του Παλαμηδίου έκλεισαν οριστικά το 1923 και οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν αλλού. Το κοινωνικό αποτύπωμα της φυλακής έχει αναδείξει την τραγική μαρτυρία των κρατουμένων μέσα από τα τραγούδια που έχουν γραφτεί, όπως «Το Παλαμήδι τ’ Αναπλιού» και «Μέσ’ στ’ Αναπλιού το Παλαμήδι».
Το κείμενο κλείνει με ένα προσωπικό ποίημα που αποτυπώνει την ιστορία του Παλαμηδίου, δημιουργώντας ένα εικόνα των αόρατων συναισθημάτων και των θλιβερών ιστοριών που διαχειρίστηκαν οι κρατούμενοι. Η μνήμη τους, με όρους αγάπης και ελπίδας, θα ζει απαλλαγμένη από τις αλυσίδες που τους έδεναν.
Γιώργος Ν. Μουσταΐρας