Πασχαλινά Έθιμα στον Παπαδιαμάντη

Η μνήμη του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Αγίου των Ελληνικών Γραμμάτων, πρέπει να διατηρείται ζωντανή. Μέσω του έργου του, τόνισε ότι η μόνη αληθινή πραγματικότητα είναι η ζωή κατά Χριστόν, κι ότι οι Έλληνες οφείλουν να παραμένουν συνδεδεμένοι με την πηγή της Παράδοσης.

Οι αυγοκουλούρες και οι «κοκκώνες»

Οι «αυγοκουλούρες» και οι «κοκκώνες» είναι παραδόσεις που σχετίζονται με την Πασχαλινή περίοδο. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Πέμπτης, οι νοικοκυρές προετοίμαζαν αυτές τις παραδοσιακές λιχουδιές με ιδιαίτερη φροντίδα. Οι αυγοκουλούρες, μεγάλες και εντυπωσιακές, διακοσμούνταν με ένα Σταυρό από ζυμάρι και έφεραν μέσα τους ένα κόκκινο αυγό. Η διαδικασία του ζυμώματος δεν περιοριζόταν μόνο στην οικογένεια, αλλά περιλάμβανε και τις κουμπάρες, τις ξαδέρφες και άλλες συγγενείς. Αντίστοιχα, οι «κοκκώνες» ήταν μικρότερες αυγοκουλούρες, προορισμένες για τα παιδιά της οικογένειας και τα φτωχά παιδιά της γειτονιάς, ώστε να συμμετάσχουν στη χαρά του Πάσχα.

Η αναμονή των παιδιών για την κοκκώνα τους ήταν έντονη και συχνά, από το πρωί της Μ. Πέμπτης, μαζεύονταν στην αυλή, ελπίζοντας να τις παραλάβουν:

«Κατ᾽ ἔτος τὴν Μ. Πέμπτην, μεγίστη κίνησις ἐγίνετο ἐν τῇ εὐρυχώρῳ αὐλῇ τῆς οἰκίας». Το έργο αυτό, που περιγράφει ο Παπαδιαμάντης, αποτυπώνει την ατμόσφαιρα της εποχής, τη ζεστασιά της οικογενειακής ζωής και τη σημασία της παράδοσης.

Η Δεύτερη Ανάσταση

Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα πραγματοποιείται στις εκκλησίες ο «Εσπερινός της Αγάπης» ή Δεύτερη Ανάσταση. Είναι μια παράδοση που αναδεικνύει τη γιορτή της Ανάστασης, καθώς οι πιστοί ανταλλάσσουν το Φιλί της Αγάπης. Μετά τη λειτουργία αυτή, οι παλιοί συνήθιζαν να στρώνουν πασχαλινό τραπέζι σε εξωτερικούς χώρους, γεμάτο από ψημένο αρνί και άλλα εδέσματα, όπου έπαιρναν μέρος όλοι μεγάλοί και μικροί, γιορτάζοντας μέχρι αργά το βράδυ.

Αυτή η γιορτή αποκτούσε ακόμη μεγαλύτερη σημασία με τη συμμετοχή του ιερέα, που γινόταν το πνευματικό στήριγμα της κοινότητας, και πολλές φορές οι χοροί συνόδευαν την εορταστική ατμόσφαιρα. Οι άνδρες χόρευαν κλέφτικους χορούς, ενώ οι γυναίκες περίμεναν τους δικούς τους παραδοσιακούς χορούς που θα εκτελούνταν την Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα.

Τα κόκκινα αυγά

Διαχρονικά, τα κόκκινα αυγά που βάφονται την Μ. Πέμπτη συμβολίζουν το αίμα του Χριστού και τη θυσία του. Σύμφωνα με την παράδοση, η επιθυμία μιας γυναίκας να πιστέψει στην Ανάσταση έδωσε αφορμή για τη βάφτιση των αυγών, τα οποία μυθικά έγιναν κόκκινα. Η διαδικασία αυτή άρχιζε αμέσως μετά τη λειτουργία, όταν μαζευόταν η οικογένεια και η μητέρα άρχιζε τη βαφή των αυγών με φυσικές χρωστικές, όπως το ριζάρι και το κιννάβαρι.

Τα κάλαντα της Μ. Πέμπτης

Η Μ. Πέμπτη ήταν επίσης ημέρα κοινωνικών εθίμων. Τα παιδιά του χωριού, συνήθως σε ζευγάρια, μετέφεραν έναν καλαμένιο Σταυρό, τραγουδώντας τα «κάλαντα» της Σταύρωσης. Αυτή η πρακτική ενίσχυε το αίσθημα της κοινότητας και της συμμετοχής στην παράδοση, καθώς οι νοικοκυρές τους αντάμειβαν με φρεσκοβαμμένα κόκκινα αυγά, εκφράζοντας τη χαρά της γιορτής.

Το πέρασμα κάτω από τον Επιτάφιο και ο Αγιασμός

Η νύχτα της Μ. Πέμπτης είναι αφιερωμένη στον Επιτάφιο, όπου οι γυναίκες του χωριού περνούν τρεις φορές κάτω από τον ανθοστολισμένο Επιτάφιο. Αυτή η πράξη γίνεται με σκοπό να λάβουν την ευλογία του Χριστού, και στα δοχεία που τοποθετούν κάτω από τον Επιτάφιο, είναι προορισμένα για τον αγιασμό των σπιτιών τους.

Το αρνί του Πάσχα

Το Μ. Σάββατο, οι νοικοκυραίοι ετοίμαζαν το αρνί, που είναι το κεντρικό πιάτο του Πάσχα, το οποίο απέκτησε ιστορική σημασία ως σύμβολο της θυσίας του Χριστού. Αυτή η πρακτική έχει ρίζες σε αρχαίες ελληνικές παραδόσεις, ενώ το ψήσιμο του αρνιού στη σούβλα έχει αποκτήσει θεατρικό χαρακτήρα.

Αναστάσιμες Λαμπάδες

Στις πόλεις, οι αναστάσιμες λαμπάδες, στολισμένες με διάφορα υλικά, είναι σήμα κατατεθέν της Ανάστασης. Τα παιδιά τις περιμένουν με αγωνία, και συχνά κοιμούνται με τις λαμπάδες τους, ανυπομονώντας για τη γιορτή.

Η γιορτή της Ανάστασης και το κουδούνισμα στα χωριά

Όταν πια η Ανάσταση κηρύσσεται, οι ντόπιοι γιορτάζουν με βαρελότα και πυροτεχνήματα, αποδεικνύοντας την αδιάσπαστη σύνδεσή τους με την παράδοση και την ανάγκη να εκφράσουν με χαρά τη μεγάλη αυτή γιορτή.

Σπάρτη, 14-4-2025
Βαγγέλης Μητράκος